استایرن مونومر (Styrene Monomer) یک ترکیب آلی آروماتیک با فرمول شیمیایی C₈H₈ و نام سیستماتیک وینیل‌بنزن (Vinylbenzene) است. این ماده یک مایع بی‌رنگ تا زرد کم‌رنگ، با بویی شیرین و نافذ است که به‌طور گسترده به‌عنوان ماده اولیه در صنایع پتروشیمی و تولید پلیمرها استفاده می‌شود.

ساختار شیمیایی و خواص فیزیکی

استایرن از یک حلقه بنزن متصل به یک گروه وینیل (–CH=CH₂) تشکیل شده است. این ویژگی، آن را به مونومری بسیار فعال برای واکنش‌های پلیمریزاسیون افزایشی تبدیل می‌کند.

خواص مهم فیزیکی

• جرم مولکولی: حدود 104.15 g/mol
• نقطه جوش: حدود 145°C
• نقطه ذوب: حدود –30°C
• چگالی: حدود 0.91 g/cm³ در دمای اتاق
• حلالیت: نامحلول در آب، محلول در اغلب حلال‌های آلی

روش‌های تولید استایرن مونومر

استایرن عمدتاً از اتیل‌بنزن (Ethylbenzene) تولید می‌شود. فرآیند تولید شامل دو مرحله اصلی است:

• آلکیلاسیون بنزن با اتیلن → تولید اتیل‌بنزن
• دهیدروژناسیون اتیل‌بنزن در دمای بالا و در حضور کاتالیست → تولید استایرن + هیدروژن

این فرآیند معمولاً در دماهای حدود 600–650°C انجام می‌شود.

کاربردهای اصلی استایرن مونومر

استایرن پایه اصلی تولید بسیاری از پلیمرها و مواد پلاستیکی است. مهم‌ترین کاربردهای آن عبارتند از:

• پلی‌استایرن (Polystyrene - PS) مورد استفاده در ظروف یکبارمصرف، بسته‌بندی، عایق‌های حرارتی و بدنه لوازم خانگی.
• پلی‌استایرن مقاوم (HIPS) برای تولید قطعات صنعتی و لوازم الکترونیکی.
• پلیمرهای مهندسی مانند ABS، استفاده در قطعات خودرو، بدنه وسایل الکترونیکی و اسباب‌بازی‌ها.
• رزین‌های پلی‌استر غیراشباع (UPR)، کاربرد در صنایع کامپوزیت، قایق‌سازی، مخازن و لوله‌ها.
• کوپلیمرها مانند استایرن–بوتادین رابر (SBR) که در تولید لاستیک خودرو استفاده می‌شود.

خطرات و مسائل ایمنی

استایرن ماده‌ای قابل اشتعال و نسبتاً سمی است و تماس مداوم با آن می‌تواند خطراتی برای سلامت انسان ایجاد کند.

اثرات تماس با استایرن

• تحریک چشم، پوست و دستگاه تنفسی
• سردرد، سرگیجه و تهوع در اثر استنشاق بخارات
• در معرض طولانی‌مدت: احتمال آسیب به سیستم عصبی مرکزی

نکات ایمنی مهم

• استفاده از تهویه مناسب در محیط کار
• استفاده از دستکش، عینک ایمنی و ماسک تنفسی
• نگهداری دور از منابع حرارت و شعله

اثرات زیست‌محیطی

استایرن در صورت نشت به محیط می‌تواند برای موجودات آبزی سمی باشد. این ماده فرّار است و به سرعت تبخیر می‌شود، اما در خاک و آب می‌تواند باعث آلودگی شود. به همین دلیل مدیریت پسماند و کنترل نشت آن در صنایع اهمیت بالایی دارد.

اهمیت اقتصادی

استایرن مونومر یکی از اصلی‌ترین مواد اولیه صنایع پتروشیمی است و سالانه میلیون‌ها تن از آن در سراسر جهان تولید می‌شود. رشد صنایع بسته‌بندی، خودرو و ساختمان‌سازی، تقاضا برای این ماده را پیوسته افزایش داده است.